Stabilimenta Rhodiorum militum - Synopsis

based on the older manuscript tradition as well as on the French and Latin versions

© Jyri Hasecker, Hamburg / Jürgen Sarnowsky, Hamburg (2007/2022)

2345-Elections 1

From the usances, 1303-1357.

NLM Arch. 69, fol. 32r-v.
Quemadmodum magistri hospitalis electio fieri debet.
Cum mortaliter infirmabitur hospitalis magister, ipse debet ex circumstantibus fratribus aliquem evocare, quem noverit ampliori legalitate et honestate pollentem, et ei suam bullam pariter comendare. Cum autem magister decesserit, frater bullam habens, quam citius poterit, venire debet ad conventum et ei bullam resignare, ubi confestim debet frangi. In qua quidem assembleya, antequam locumtenens magistri constituatur, statuta de electione magistri loquencia in omnium fratrum presencia legantur. Postea vero erit in discrecione conventus locumtenentem magistri aliquem procerem eligendi, qui usque ad capitulum, in quo eligi debet magister, gubernet et dirigat sacra domus. Ille autem, qui statuetur locumtenens magistri, convocare debet ad capitulum fratres omnes citramarinos, tam illos, quos sapientie et discretionis virtus illuminat, et illis [read: illos] eciam, qui providencie solerciam in negociis domus adhibent, quam baylivos.
Et cum erit generale capitulum adunatum, iterato legi debent statuta de electione magistri facientia mentionem. Et tunc ordinari debet preceptor, cui domus et capituli incumbant negocia, quousque eligatur magister. Quibus peractis incontinenti locumtenens magistri cunctis fratribus vii ling[u]arum nostre religionis, qui dicto capitulo intererunt, iniungere debet, ut unaquaque ling[u]a per se in presencia totius capituli sub animarum suarum discrimine iuret, quod bene et legaliter eliget unum ex fratribus eius lingue sueque nationis, qui eis sufficiencior et ydonior pro electione videbitur comendator. Quiquidem locumtenens magistri precipiet et fieri faciet supradictum sacramentum illi lingue primitus, cui sibi videbitur faciendum, dempta sua lingua, que erit ultima. Et frater ille per omnes fratres electus seu per partem maiorem ipsorum se tradat ad patrem. Et prout est dictum et ordinatum superius iuret, faciat et eligat unum ex fratribus sue nacionis unaquaque predictarum lingarum.
Et cum vii fratres in hunc modum fuerint electi, ipsi in presencia tocius generalis capituli capitibus suis detectis iurent supra sacrosancta dei evangelia, quod ipsi bene et legaliter sine aliqua prava astucia et sine ulla machinatione dolosa ex semetipsis aut ex aliis, qui capitulo intereunt, eligent unum fratrem in comendatorem huius electionis, et omnia alia facient, que facienda incumbent electioni magistri.
Deinde, cum comendator electionis erit electus per fratres vii prelibatos aut per partem maiorem ipsorum, si frater ille non erit unus ex vii electis fratribus supradictis, in presencia totius capituli prestet consimile sacramentum. Et si forte contingeret, quod aliqua ling[u]arum careret milite fratre et haberet ydoneum fratrem servientem aut capellanum, eligatur ille per fratres illiusmet lingue, cuius ipse erit, si sint tot, qui illum eligere possint. Sin autem eligatur per conventum aut per partem maiorem ipsius, et prestet sacramentum prefatum et habeat cum aliis in capitulo vocem. Sed non possit electionis effici comendator, nisi frater fuerit miles. Et si contingeret, quod in aliqua ling[u]arum non reperiretur ydoneus frater, eligi valeat ex aliis linguis, qui ut alii coniuretur. Et hii possint et debeant creare comendatorem electionis in modum superius designatum.
Quibus peractis locumtenens magistri potestas cessat. Et tunc comendator electionis et alii electi superius nominati eligere debent tres fratres ex tribus linguis, qui primo adesse debent electioni magistri, unum videlicet fratrem presbiterem, alium militem et alium servientem. Quosquidem tres electos per comendatorem et per alios fratres predictos aut per maiorem partem ipsorum comendator electionis debet in presencia totius capituli nominare et pariter ipsos, ut melius poterit, coniurare, quod ipsi bene et fideliter sine aliqua astutia iniqua sive machinacione dolosa eligent quartum fratrem, quem cognoverint legaliorem electioni magistri, qui debet eciam coram omnibus coniurari et cum aliis destinari. Et per modum consimilem fieri debet usque ad xiii fratres, qui in bona fide comuniter omnium lingarum existant.
Hii siquidem xiii fratres ut prefertur electi confiteantur et communionis suscipiant sacramentum devote. Deinde venire debent simul ad presenciam comendatoris electionis et capituli et pariter capitibus discopertis genua flectere. Coram quibus lignum domini et sancta dei evangelia poni debent. Et tunc comendator ab ipsis omnibus xiii super sanctas reliquias debet suscipere sacramentum sub animarum periculo eorundem, quod ipsi bene et fideliter non dolo, amore, odio vel timore prospicient et pariter eligent in magistrum unum ex fratribus hospitalis existentibus citra vel ultra mare, illum videlicet, quem ipsi cognoverint meliorem et utiliorem pauperibus, Christianitati et sacre domus hospitalis. Cum autem coniurabuntur hii fratres xiii tali modo, ipsi debent promitere fideliter et devote se facturos id, quod est preceptum eisdem. Comendator eciam et capitulum concedere debent se habere similiter et tenere illum, quem ipsi fratres xiii aut pars maior ipsorum in magistrum dixerint eligendum, ac quod illum, quem ipsi eligerint contradictione remota recipierint in magistrum. Verba et inquisitiones habite in electione magistri deberint sub silentii secreto recluderi(ntur) nec amplius revellerintur sub eorum periculo animarum.
In electione pretacta esse possunt ii fratres presbiteri, iii fratres servientes et viii milites fratres et non plures, qui ex singulis parentelis (de) Romane legis debent esse. Ille autem, qui electus per predictos fuerit assumptus ad fastigium magistratus, in presencia totius capituli in anime sue periculum supra suum habitum promitere debet tenere et facere teneri pro posse bonos usus et consuetudines bonas domus ac regulam et pariter statuta, necnon de consilio procerum melius quo poterit tractare, gubernare et dirigere negocia domus.

Identical in BNCF Ms. Magl. cl. XXXII, 37, fol. 107r-v (Italian). A similar custom is missing in the older usances, cf. Cart., 2, no. 2213, p. 536-564 (French), there according to BNF Ms. franç. 6049 (c. 1303).

Supplemented in October 1373 by an assembly in Avignon summoned by Pope Gregory XI.

BNCF Ms. Magl. cl. XXXII, 37, fol. 42v.

De electione magistri.
Item cum in electione magistri debent fratres interesse xiii, ordinatum est et adiunctum statuto electionis, quod quelibet lingua debeat eligere duos fratres sufficientiores et probiores ipsius lingue, qui cum infirmario fratre hospitalis Rodi futuris temporibus electioni intersint magistrali, statutis et consuetudinibus contrariis in aliquo non obstantibus quibuscumque; et quod preceptor electionis non sit nec possit existere de lingua magistri immediate defuncti.

'Roman Statutes' (1446), NLM Arch. 1698, fol. 62v-65r.
De electione magistri sacre religionis Iherusalem.
Cupientes, ubi maius est periculum, caucius attendere in electione scilicet reverendissimi nostre religionis magistri, qui cunctorum caput est et omnibus optime vivendi exemplum esse debet singulare, de universe nostre congregacionis sententia statuimus in dicta electione hanc legem, quam scriptam edimus, observari, ne in tanto bono fraudes et doli committi valeant, et aliqui non per merita se[d] humana aliqua corrupta gratia ad tantam et tam dignam administrationem assumi possint.
Cum volente domino, de cuius voluntate cuncta procedunt, magister egrotaverit, ita ut de eius salute nulla amplius spes haberi possit, bullam suam alicui, quem ipse ydoneum fratribus [lies: fratrem] cognoverit, commendet usque ad sui extremum exitum tenendam. Quod si ita egrotans fuerit, ut recto iudicio careat, vel propria forte pertinacia recuset, baiulivi conventus nichilominus id exequi festinent. Et cum deo ex debito carnis spiritum tradiderit, frater ipse ad assembleam incunctanter accedat ibique bullam coram fratribus assignet, que illico in conspectu omnium frangatur. Et priusquam ad aliud divertant fratres, in eadem congregacione seu assemblea statutum hoc legi mandamus. Post hec conventus ipse locumtenentem magistri eligat, virum prudentem unum ex proceribus, qui vice magistri domum hospitalis et cuncta religionis nostre negocia integre et fideliter administret – prius per eum corporali prestito iuramento –, cuius potestas usque ad proximam assembleam pro electione magistri congregandam erit duratura. Ipse autem omnes fratres, cuiuscumque sint conditionis et statu(tu)s, habet convocare, viros omnes prudentes et in religione expertos baiulivosque, priores, preceptores et omnes, quos in partibus orientalibus commorantes, discretos et sapientes a fratribus, cuiuscumque lingue esse cognoverint.
Cum autem statuta die ad assembleam convenerint omnes convocati, qui voluerint et poterint interesse, in conventu electio celebretur. Sed priusquam ad actum aliquem procedatur, coram universa congregacione iterato hoc statutum legatur. Hiis sic rite peractis in conspectu omnium locumtenens cunctis fratribus septem linguarum nostre religionis, qui ad assembleam venerint, imperabit unicuique lingue sub animarum suarum iudicio iuramentum prestare, quod ydoneum ex se ipsis unum eligent pro electione futura, quem vocabunt electionarium, qui comparatione aliorum sufficientior reputetur. Post habitis sue lingue fratribus, qui ultimo loco post omnes eligent prestito sacramento, illeque sit electionarius, quem omnes vel maior sue lingue pars duxerit eligendum. Ad [read]: At] vero cum ex quaque lingua fuerit electionarius deputatus, subito secretum locum seu cameram ad hec dispositam intret, ad quam nemini patere debet accessus, nec sit cum aliquo alio electionariis exceptis loquendi facultas.
Cumque sic septem fuerint deputati, ad conspectum tocius assemblee exeant et super sancta Christi ewangelia detectis capitibus iurent se absque aliqua dolosa machinacione et humana corrupta gratia, odio et timore depositis, pure ex semetipsis aut pro hiis, qui in capitulo erunt, eligent unum in preceptorem electionis, aliaque dicent et facient, que pro ipsa electione crediderint oportuna. Quod si non ex se ipsis sed de conventu forte aliquem in preceptorem electionis eligerint, pariter et ipse iuramentum prestabit. Si autem contingat, quod in lingua aliqua non sint fratres, idoneus vir – aut miles, cappellanus aut serviens – de illa lingua deputetur. Sed si fratres illius nationis omnino deficiant, per conventum suppleatur.
Hiis rite ita peractis locumtenentis potestatem cessare decernimus. Ipseque preceptor et electionarii in camera electionis seu conclave reclusi septem alios ex septem linguis eligant, duos videlicet presbiteros, quatuor milites et unum servientem. Nec refert ex qua lingua, dummodo idonei sint, perveniant. Ipsique septem in conspectu tocius capituli, ut predictum est, sacramentum prestent, quod fideliter in ipsa electione absque dolosa aliqua machinatione, pro utilitate tantum nostre religionis cogitabunt. Ipsique septem octavum eligent electionarium, qui prestito iuramento, ut premissum est, secretam incontinenti cameram intrabit, octo nonum, nonem decimum, decem undecimum, undecim duodecimum, duodecim terciumdecimum electionarios constituent.
Hii omnes pariter iurati, ut diximus, in secreta camera reclusi sacerdotibus devotissime confiteantur et eucaristie recipiant(ur) sacramentum. Postea ad preceptorem electionis et ad capitulum exeant capitibus detectis, coram quibus genua flectentes super dominice crucis signum et sancta Christi ewangelia preceptore recipiente iuramenta prestabunt, quod pure, fideliter, non dolose, odio, amore, timore postpositis, ad statum et religionis utilitatem perspicientes, eligent in magistrum unum ex fratribus aut in capitulo aut citra vel ultra mare existentibus, illum scilicet, quem religiosum dei et pauperum amatorem, virum prudentem, maturum et gravem et utilitati religionis necessarium. Hoc facto preceptor et capitulum e converso promittent illum, quem ipsi tredecim elegerint aut eorum maior pars pro magistro suscepturos, et quidquid a tredecim factum fuerit, gratum et ratum habituros.
Ipsi tunc tredecim fratres sic iurati loco aliquo ab omnium accessu semoto recludantur, ita quod nec per fenestras, foramina aut alio modo litteris vel verbo quoquo pacto cum ipsis reclusis quisquam hominum possit communicare. Et nichilominus preceptor electionis tresque alii fratres – unus miles, unus capellanus et unus serviens – ipsorum electionariorum vigilantem custodiam habeant. Sed camera predicta seu conclave quatuor clavibus custodiatur, unam preceptor electionis, unam miles, unam cappellanus et aliam serviens retinebit. Ipsique quatuor, ut praedictum est, iurati principalem portam ipsius camere armati die noctuque fideliter custodiant, donec per concordem electionem ab electionariis fuerit de magistro provisum. Verum cum cibus et potus electionariis reclusis dabitur, panes minute scindantur, ne in illis cirographa aliqua occultentur, per que possit electionariorum integra consciencia corrumpi, aut de factis exterioribus certiorari. Electio autem ab ipsis electionariis inter tres continuos dies sub animarum eorum dispendio debitum finem sortiatur. Sed priusquam electionis cameram intrent electionarii pro futura electione deputati, ubi iurati, ut premisimus fuerunt [read: premissum fuerit], ab omnibus aliis separati pariter ad ipsam cameram se conferent longe post eos electionis preceptore sequente, neque illis cum aliquo sit loquendi facultas. Baiulivi omnes cum toto capitulo eos prosequentes advertant, ne preceptor electionis et tres alii deputati verbo vel signo innuant, ut eorum integra consciencia valeat corrumpi.
Si autem quisquis (fuerit) vel scripturam porrexisse vel verbo locutus fuisse, ut electionarios corrumperet, convictus fuerit, privatus habitu ipso facto incarceretur. Quod si secularis fuerit, si verbo peccaverit linguam, si scripturam porrexerit manum mutuletur dextram. Quecumque autem per ipsos electionarios agitata et dicta fuerint, tanta modestia peragantur, ut neque foris audiri verbo vel signa cognosci possint. Ipsique electionarii tredecim tantum ex utroque parente secundum ritum Romane ecclesie erunt generati. Ille autem, qui a prefatis electionariis in magistrum assumptus fuerit, in presentia tocius capituli in anime sue periculum supra habitum et crucem, quam ante pectus gestabit, iuret, quod iuxta eius facultatem regule domus et religionis statuta servabit et ab aliis faciet observari, et de consilio procerum nostre religionis negocia et statum in melius diriget, et que per fratrum et procerum consilium fuerint ordinata, integre modis omnibus precipiet observari.

Next Elections 2 | Back to the Contents