Quellenpaket 14
Bearbeitet von Daniela BachDas Hamburgische Schiffsrecht (von 1292)
Mittelniederdeutsches Original
[Aus Lappenberg, J. Martin: Die ältesten Stadt-, Schiff- und Landrechte Hamburgs (Hamburgische Rechtsalthertümer, Bd. 1; hrsg v. J.M. Lappenberg); Hamburg 1845 (Neudruck Aalen 1966); S.75-84.] 1a. De meine raet unde dhe borghere, van der stat van Hamborch hebbet dit schiprecht ghewilkoret unde uthghegheven.1b. Sowelc use borgher kumt in Flanderen (1), unde hevet he also vele copschattes, also XIII sol. Englis oder mer, he scal gheven enen schiling Englis to hanse unde twe penninghe Vlamis user vrouwen sunte Marien.
1c. To Uttrecht scal jewelc use borghere gheven III sol. Trechtis (2) to hanse und we penninghe user vrouwen.
1d. Unde van desseme ghelde, dat men aldus to hanse ghift, scal de olderman (3) unde dhe dhenne dar sin dhe twe deil vordoen na eren willen, unde den dridden deil scal men in den bloc lecghen to nutschap. 2. To Uttrecht binnen der stat scal men dhe hanse holden, also scal men och to Ostkerken in Vlanderen dhe hanse holden, unde anders nerghene, de olderman ne lecghe se anderswor mit der hansebrodere rade. 3a. Ein jewelc man user borghere scal des sunnendaghes komen to der morghensprake (4) bi twen penninghen Englis, id ne do eme noet, ofte he ne hebbe orlof van deme oldermanne.
3b. Sowe och dar gheladet wert umme claghe, unde ne komet he nicht, he scal id beteren mit XII penninghen Englis. 4a. Id ne scal nen use borghere den anderen vorclaghen vor dheme baliu (5) ofte vor dheme sculteten. Sowe so dat deit, de scal dat beteren mit III marken silveres to der stat kore, unde he scal och eme sinen schaden oprechten.
4b. Ein man scal den anderen verclaghen in der morghensprake, unde dar scal men dat scheden mit rechte. 5. Id ne mach nen man nen ordeil beschelden in der morghensprake, he ne moghe id besetten mit V verdinghen (6); unde sowe dat beschelt, de scal id denne to Hamborg oppe dat hus (7) theen. 6a. Sowan so ein man sin schip verhuret to Norweghene oder to Gotlande, so scal he jewelkeme knapen gheven to vorlone X sol. Englis to XII weken, unde dar na to jewelker weken X den. Englis.
6b. To Vlanderen wart XII sol. Hamborghere to VII weken, unde dar na to jewelker weken IX penninghe Englis.
6c. Al de wile dat ein man to dheme schore leghet, he ne darf nicht mer gheven to der weken na der halven marc, den to der weken II sol. 7. Sowelc schipknape des nachtes buten schepe leghet sunder orlof, de scal id beteren mit IIII penninghen Englis; dhe scolen nemen dhe schipheren unde de schipmanne. 8. Sowelc schipman van she weghen wederghift ofte legherachtich wert, de scal wederkeren al sin vorlon; dat scolen opnemen dhe schipheren unde dhe schipmanne ghelik. 9a. Ein jewelc schiphere scal voren (8) jewelkeme schipmanne to Norweghene unde van den, to Gotlande unde van den, V schippunt swares, ofte XX rechtere, ofte dat schip mit holte laden is. Ne mach ein knape sine voringhe nicht laden, de schiphere scal eme gheven, dar he sine vrucht nimt, van dheme punde, also eme boret twisschen min unde mest.
9b. Van Rotzeil (9) ein vat wines ofte V hode soltes.
9c. Van Enghelant ofte van Irlande enen sac wullen van twen waghen.
9d. Van Hamborg XVI verdere beres, oder IIII punt swares, oder ein picvat, oder ein woltvat asschen, oder ein hundert seven vote holtes, oder ein half hundert waghenschotes, dat min den X sol. coft si, ofte ein hundert melevate, ofte ein half hundert molden ofte lucghen, ofte enen wicschepel kornes, so welker hande id si. 10a. Wirt ein schip ghehuret to wintervische to Norweghene ofte to Schone, unde also dat schip kumt to Enghelande ofte to Vlanderen, unde willet dhe vruchtlude dat schip hebben dor dhe Hovede (10), se scolen dheme schipheren gheven den dridden deil der vrucht mer, also dat dhe erste vrucht si dhe twe deil, unde dheme sturmanne unde jewelkeme schipmanne den dridden deil sines lones mer.
10b. Is och ein schip ghehuret to Schone (11), unde slipth it (12) des haringhes, unde willet dhe vruchtlude to Norweghene, se scholen och gheven den dridden deil der vrucht mer. Unde den haring, den de sturman und dhe schipmanne copen scolden to Scone, scal men in gheven uth dheme boneke. 11a. Sowan ein schip van Norweghen kumt mit wintervissche, unde de schiphere dat schip vercoft, so sin ledich de sturman unde dhe schipmanne. De sciphere scal aver den vruchtluden huren ein goet scip, ofte se id hebben willet, dar se ere goed mede to hus voren.
11b. Sowor so ein man sin schip vercoft, so scal he sinen schipmannen gheven to XIIII nacht wekelon.
11c. Legeht aver ein man sin schip to winterlaghe, so ne ghift he mer to achte daghen wekelon. 12. Id ne scal och nen schiphere sinen knapen orlof gheven ofte laten oppe eneme olande, he ne hebbe wittelike broke dan. (13) Also ne scal och nen knape sinen heren dar begheven. 13a. Id ne mach och nen schipheren sin schip vor sunte Mertines (14) daghe oplecghen to winterlaghe sunder der vruchtlude willen.
13b. Na sunte Mertines daghe ne scal och nen schiphere to der she seghelen to der vruchtlude willen. 14. (15) Sowor so ein schip tobricht, unde komt mit dheme brokenen schepe also vele to lande, also dhe vrucht wert is, dar scal de schiphere sine vrucht af nemen. 15. Sowe so huret ein schip, unde schepet he dar in ofte nicht, unde wil he uthschepen, eir dat schip to seghele gheit, he scal gheven halve vrucht. Seghelet aver dat schip III mile weghes to der she wart, he scal gheven vulle vrucht. 16a. Sowelc man selve sin schip schepet, de ne ghift nen windeghelt. (16)
16b. Sowe so huret ein schip, de ghift windeghelt.
16aa. Van eneme hundert kornes ghift men in unde uth to schepende II sol. Englis, unde to kolende I sol. (17)
16bb. Van der last wasses IIII penninghe Englis.
16cc. Van der last coperes, tenes und blies III penninghe Engles.
16dd. Van eneme hundert sparren van vertich voten VII sol. Englis.
16ee. Van XXIIII vote sparren II sol. Englis.
16ff. Van stenderen, dhe beneden XX vote lanc sin, III sol. Englis, unde dhe boven XXII vote sin, IIII sol. Englis.
16gg. Van eneme cocghenbrede XL vote lanc enen Hamborgheren penning in, unde uth enen Vlameschen. Is id L vote lanc, men ghif dar vore enen Englischen penning.
16hh. Van eneme hundert remen boven XX vote ghift men VI penninghe, unde beneden XVIII vote IIII penninghe Englis. 16ii. Van waghenschote, van litholte, van stappen, dat boven XXXV sol. is ghecoft, scal men gheven II penninghe Hamborghere in, unde II panninghe Vlamis uth; unde is id ghecoft umme II punt ofte durere, men ghift van dheme hunderde II penninghe Englis; unde is id beneden XXX sol. coft, id ghift enen Englischen penning in unde uth.
16kk. Van eneme vate aschen van Lewenwolde (18) unde van Parleberghescen (19) vate IIII penninghe, van Hiddesackerschen (20) vate III penninghe, van eneme Boycenborgheren (21) vate II penninghe.
16ll. Van eneme woltvate II penninghe Englis.
16mm. Van eneme vodere vate smeres IIII penninghe.
16nn. Van eneme vate wedes III penninghe. Van ener mese wedes VI penninghe.
16oo. Van eneme vate wines van Rotzeil (22) ofte van enen olgyevate VI penninghe; van eneme Rineschen vate van XII amen enen scillingh Englis in, unde ut enen schilling.
16pp. Van eneme voder pekes IIII penninghe Englis in unde ut. Van enen vate aschen van Blekede (23) II penninghe Englisch in unde ut.
16qq. Van eneme kanenblocke XVIII penninghe.
16rr. Van eneme hunderde knarholtes, dat XXIIII vote lanc is ofte dar boven, II schillinghe, unde beneden XX vote enen scilling; van twen hunderden seven vote holtes ofte vif vote enen penning.
16ss. Unde van twen hundert molden also, unde van III hunderden melevate enen penning.
16tt. Van stenderen XIIII vote lanc XVIII penninghe.
16uu. Van VI vighencorven enen penning.
16vv. Van III mandelsacken enen penning.
16ww. Van twen waghen vlocken enen penning.
16xx. Van der tere wandes II hellinghe.
16yy. Unde als is di bi Englischen ghelde gheseghet.
16c. Sowat in unde uth gheschepet wert mit des schipheren touwe, des windegheldes scal he hebben den dridden deil. 17a. Sowelc man sin schip verhuret to Uttrecht, de scal gheven jewelkeme schipmanne XII sol. to der vart, se si cort ofte lanc.
17b. Dhe schipmanne sin och schuldich to licghende to Marsen (24) na ereme schipheren XIIII nacht; unde bevreset se binnen der tit, de schiphere ne ghift en nene bate. Mar is dat water open, und wil de schiphere wachten na vrucht, unde leghet he boven ere tit, he scal en gheven to der weken XVIII penninghe Trechtis oder dhe cost; unde dat steit an des schipheren willen, welc ere he en gheven wille. Unde sowan so de schiphere seghelen wil, so scolen se rede wesen, unde mit eme varen.
17c. Unde bevrore dat schip underweghen, se scolden sin nene wis vertien, eir se dat schip to hus brechten. Unde unde untbrake en spise unde ghelt, de sciphere scal en ghelt lenen, unde dat scolen se ghelden, also dat schip to hus komet. Unde ne wil he des nicht doen, so moten se wol eme unfaren.
17d. Untgheit och ein knape sineme heren mit moetwillen, he scal eme wederkeren al sin lon, dat he van eme untfink. 18. Sowan so ein man sin schip silve ladet to Uthtrecht, al dhe wile dat men inschepet ofte uthschepet, scal he dhe knapen becosteghen. 19. Seghelet ein man to Stade, to ladende to Uttrecht wart, he scal iewelkeme knapen gheven to bate enen schilling Hamborghere; oppe de Store (25) XVIII penninghe. 20. Sowe schipbroken goet vint oppe dheme vorende, de scal dar af hebben den twintighesten deil. De id halet oppe dheme reve ofte in der she, de scal habben den dridden deil. Unde drift id bi der bord vore, dar ein schip rit, unde de dat optuht, de scal hebben den twintighesten deil. 21. Sowelc man den anderen anseghelet oder oppe ene drift mit ungherade, sowelc ereme schade dar scuht, den scal de andere half ghelden. Unde den schaden scal men bewisen; unde dhe anseghelinghe ofte dhe drift scal men tughen. Unde de den anderen den schaden deit, de scal sweren, dat id ane sinen danc si gheschen. Unde de andere scal sweren, wo grot sin schade si unde wat sin schip hebbe costet weder to makende. 22a. Sowor so ein scip dor noet willen goet uthwerpet, dat schip scal mede ghelden marc marke like (26).
22b. Wert mast ofte touwe ghecorven, de schiphere hevet den schaden aleine, dar ne werde wilkore ane dan; unde den wilkore scolen tughen, dhe in dheme schepe do weren. 23a. Sowan so ein scip gheladen is to dheme schore, unde wech seghelet ungheschuldeghet van den vruchtluden: kumt dheme goede gicht to van werpendes halven, dar ne scal de schiphere nene noet umme liden.
23b. Wert och ein schiphere beleth mit goeden luden unde gheschuldeghet, dat sin schip si to sere laden, unde seghelet he dar boven enwech, unde wert des goedes wat gheworpen, dat scal de schiphere aleine ghelden.
23c. Is och ein schip to sere laden, unde scal men uthschepen, de dar lest inschepe, scal erst uthschepen. 24. Sowor lude hebbet ein schip tosamene, ofte ein man den meren deil in dheme schepe, de minre scal dheme meren dele volghen, id ne si also, dat he mit den meren dele dat schip wolde licghen laten unde den anderen uthdroten; des ne mach nicht sin, wante men wiset ja dat schip to watere vart. 25. Hebbet compane ein schip tosamene, unde wil erer ein van deme anderen: sowelc erer van dheme anderen wil, de scal dat schip setten, beide dach unde ghelt, unde de andere scal kesen binnen XIIII daghen; unde also scolen se scheden wesen. 26a. Ein jewelc user borghere scal voren enen roden vlugher (27). Sowe so des nicht de deit, de scal id beteren bi III marken silveres to der stat kore, he ne lecghe ene neder dor anghestes willen.
26b. Sowelc gast och enen roden vlugher voret, de scal gheven also vele, wert he an useme rechte beclaghet. 27. Ein schipman de ne ghelt nicht van siner voringhe to werpinghe eir halver last; mar werpt man over halve last, so ghelt he mede, wat denne worpen wert, marc marke like. 28. Sowan do ein schip tobricht, so scal de schiphere allererst berghen dhe lude unde dar na dat rede goet; unde dar na moet he wol berghen sin touwe, ofte he mach; unde dar na scal he den vruchtluden den boet lenen, dat se ere goet mede berghen, ofte se dhene hebben willet.