PrUB, DH 383
© Dieter Heckmann, Werder / Berlin (2009)
Papst Urban IV. an den Hochmeister und die Brüder des Deutschen Ordens: Bestätigung der Ordensbesitzes, Abgrenzung der Aufgaben des Ordens gegenüber den Templern, Unverletzbarkeit der Ordensgewohnheiten, Verbot des Lehenseides, Verbot der Aufnahme entlaufener Brüder, Bestätigung der Zehntfreiheit und -gerechtigkeit, Bestätigung der Disziplinargewalt über Ordensangehörige, Berechtigung zur Altar- und Kirchenkonsekration, zu Neugründungen in Wüsteneien, zur Anlage von Gotteshäusern und Friedhöfen für Ordensangehörige und -abhängige in bebauten Gebieten, Berechtigung, unter Bedingungen Interdikte zu missachten, Befreiung von Interdikten durch die zuständige Diözesane sowie Gewährung anderer Freiheiten.
{Überlieferung}
A = Geheimes Staatsarchiv PK, XX. HA Hist. StA Königsberg, Urkk., Schiebl. 109, Nr. 24; B = Geheimes Staatsarchiv PK, XX. HA Hist. StA Königsberg, Urkk., Schiebl. 16, Nr. 14 (beglaubigte Abschr. von 1438 Sept. 26, Riesenburg).
{Drucklegungen}
---
{Diplomatische Erörterung des Stücks}
Ausf.; durch Pilzbefall besch. Perg.; auf Rückseite (zeitgenöss.) Vermerk Sancta + Maria, Betreffe (von Hand des 15. Jhs.) Hoc est privilegium [.....]orum articulorum, F. K. und Con[irmatio ...] R[omani] po[nti]f(icis) Vrba(ni)s IVo, Betreffe (von Hände des 16. Jhs.) [Con]stitutionis [.......] et su[.......................] sedis apostolice [.......................]at [................]nis,Ordinationes et regula militiae cruciferorum Teuton[nicorum ..........] confirmat und Confirmatio et institutio o[.......] et regul[..], Betreffe Vrbani III. pontificis Romani literis confirmatio constitutionum et regulae militiae cruciferorum Theutonicorum, ad pontificalia und 1263, darüber gestr. 1258 mit minime ad 1263, Altsign. No 22do, 8 und 8o sowie (in russisch) Warschauer Hauptarchiv, Alte Akten, Saal IV, Schrank 2, Fach 1, Nr. 854 und 780/27.
(a)Urbanus IIII servus servorum dei dilectis filiis magistro religiose fraternitatis hospitalis sancte Marie Teutonicorum Ierosolimitani(1) eiusque fratribus tam presentibus quam futuris perpetuum(a). (b)Et si neque qui plantat neque qui rigat sit aliquid, sed qui incrementum(b) dat deus, humana tamen diligentia impensioris cure sollicitudinem debet impendere circa plantas, que adhuc novelle fructus uberes afferunt et uberiores suo tempore repromittunt. Cum (b)igitur nostre religionis novella plantatio flores et fructus odoris et honestatis(b) tempestiva fecunditate produxerit et deo incrementum dante sic inceperit expandere ramos suos, ut uberrimam fructuum copiam promittere videatur. Nos, qui custodes in dominica vinea positi et cultores circa virtutum plantaria debemus diligentioris culture ac cure(b) studium adhibere novellam plantationem vestram rore apolstolice gracie irrigare proponimus et fecunditatem bonorum operum, qua viget ad presens et vigebit divina favente gracia in fu(b)turum vigilantis cum impendio adiuvare. Eapropter dilecti in domino(b) filii vestris iustis postulationibus clementer annuimus et domum vestram seu hospitale, in quo estis, ad dei laudem et gloriam atque defensionem suorum fidelium et liberandam Christi ecclesiam congregati cum omnibus possessionibus et bonis suis, que [in pesenciarum legiti](c)me habere cognoscitur aut in futurum concessione pontificum largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis iustis modis prestante domino poterit adipisci ad exemplar felicis recordacionis (a)Honorii(2), Gregorii(3) et Alexandri(a)(4) predecessorum nostrorum Romanorum pontificum sub beati Petri et nostra protectione suscipimur et presentis scripti privilegio communimus. Statuentes, ut perpetuis futuris temporibus sub apostolice sedis tutela et defensione consistunt. Statuimus eciam, ut [ord](c)o fratrum hospitalis Ierosolimitani circa pauperes et infirmos, ordo vero fratrum milicie Templi circa clericos et milites ac alios fratres perpetuis ibidem temporibus observetur. Ad hec statuimus, ut cum pro tuenda catholica ecclesia et ea, que est sub paganorum tyrannide et ipsorum spurcicia eruenda intrepide laboretis, liceat vobis libere in usus vestros convertere ea, que de spoliis ipsorum ceperitis pagnanorum. Et ne de hiis contra velle vestrum portionem alicui dare cogamini, prohibemus. Presenti [qu](c)oque decreto sancimus, ut fratres [in](c) domo vestra domino servientes castre et sine proprio vivant et profess[ione](c)m suam dictis et moribus comprobantes, magistro suo aut quibus ipse preceperit subiecti et obedientes existant. Preterea quemadmodum domus ipsa [ve](c)stre sancte institucionis et ordinis f[on](c)s et origo esse promeruit, ita omnium locorum ad eam pertinentium caput et magistra imperpetuum habeatur. Ad hec adicientes precipimus, ut obeunte te dilecte in domino fili domus iamdicte magister vel tuorum quolibet successorum nullus eiusdem domus fratribus preponatur, nisi militaris et religiosa persona, que vestram religionem et habitum sit professa nec ab aliis, nisi ab omnibus fratribus vel a maiori et saniori parte eorum, qui preponendus fuerit, eligatur. Porro nulli ecclesiastic[e](c) secula[rive](c) person[e](c) infringere vel minuere liceat consuetudines ad vestre religionis et officii observantiam a magistro et fratribus salubriter institutas. Eadem quoque consuetudines a vobis aliquanto tempore observatas et scripto firmatas, nisi ab eo, qui magist[er extiterit](c), conservente tamen saniori parte capituli non liceat immutari. Prohibemus insuper et omnimodis interdicimus, ne ulla ecclesiastica secularisve persona a magistro et fratribus eiusdem domus exigere audeat fidelitates, hominia, iuramenta seu securitates reliquas, q[ue a seculari](c)bus frequentantur. (d)Fratribus quoque vestris(d) post factam in domo vestra professionem et habitum religionis assumptum revertendi ad seculum omnem interdicimus facultatem, nec alicui eorum - fas sit - post factam professionem et s[em](c)el assumptam crucem h[abitu](c)m vestre professionis abigere vel ad alium locum maioris sive minoris religionis obtentu, invitis sive inconsultis fratribus aut eo, qui magister extiterit, transmigrare nullique ecclesiastice secularive persone ipsos suscipere liceat vel tenere. Sane laborum vestrorum, quos propriis manibus aut sumptibus colitis de possessionibus habitis ante concilium generale sive de vestrorum animalium nutrimentis, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere pressumat. Ad hec decimas, quas consilio et assensu episcoporum de manu clericorum vel laicorum habere poteritis quasve consentientibus epicopis et eorum clericis acquiretis, auctoritate vobis apostolicae confirmamus. Ut autem vobis ad curam animarum vestrarum et salutis plenitudinem nichil desit atque sacramenta ecclesiastica et divina officia vestro sacro collegio comodius valeant exhiberi sancimus, ut liceat vobis honestos clericos et sacerdotes secundum deum quantum ad vestram scientiam ordinatos undecumque ad vos venientes suscipere et tam in principali domo vestra quam etiam in obedientiis et locis sibi subdi[tis](c) vobiscum habere; dummodo, si e[vi](c)ti[vo](c) fuit, eos a propriis expetatis iidemque nulli alii professioni vel ordini obnoxii teneantur, quod si episcopi eos vobis concedere forte noluerit, nichilominus tamen eosdem suscipiendi et retinendi auctoritate sancte Ro[mane e](c)ccle[sie](c) licen[tiam](c) habeatis. Si vero aliqui horum [p](c)ost factam professionem turbatores vestre religionis aut domus fuerint fortassis inventi, liceat vobis eos cum saniori parte capituli amovere ipsisque transeundi ad alium ordinem, ubi secundum deum [vi](c)ver[e](c) velint et valeant, dare licen[t](c)iam et loco ipsorum alios ydoneos subrogare, qui etiam unius anni spacio in vestra societate probentur eoque peracto, si mores eorum exigerint et utiles fuerint, ad servicium domus vestre inventi, tunc demum professionem faciant regularem pro[mitten](c)tes se regulariter vivere ac magistro propr[io](c) obedire, ita tamen, quod eundem vobiscum victum habeant et vestitum necnon lectisternia, hoc excepto, quod clausa vestimenta portabunt. Sed nec ipsis liceat de capitulo vel cura domus vestre se temere intromittere, [nisi quan]tum fu[erit a vob](c)is [iniu](c)nctum. Preterea nulli persone extra vestrum capitulum sint subiecti tibique dilecte in domino fili magister tuisque successoribus tamquam magistro et prelato suo deferant secundum vestri ordinis instituta. Consecrationes vero alta[ru](c)m seu basilicarum, ordination[es](c) clericorum, qui ad sacros ordin[es](c) fuerint promovendi, et cetera ecclesiastica sacramenta a diocesanis suscipietis episcopis siquidem catholici fuerint et gratiam atque communionem apostolice sedis habuerint et ea gratis et absque pravitate aliqua vo[bis voluer](c)int exhib[ere]. [Alio](c)qui[n lic](c)eat vobi[s cat](c)holicum quemcumque malueritis adire antistem, qui nostra fultus auctoritate, quod postulatur, impendat. Si quando vero loca deserta fuerint, eidem venerabili domui ab aliquo pia devotione collata, liceat vobis edificare villas, ecclesias et [cimititeria a](c)d opus hominum ibidem manencium fabricare, ita tamen ut in vicina illa abbatia vel religiosorum virorum collegium non existat, que ob hoc valeat perturbari. Cum autem terre culte vobis quolibet iusto titulo conferentur, f[acultatem](c) et licenciam habeatis ibidem ad opus transeuntium et eorum tantum, qui de mensa vestra fuerint, construendi oratoria et cimiteria faciendi. Est enim indecens et periculo proximum animarum religiosos fratres occasione adeunde ecclesie se virorum turbis et mu[lierum frequen](c)tie immiscere. Quicumque sane in vestro collegio suscipientur stabiltatem loci, conversionem morum seque militaturos domino diebus vite sue sub obedientia magistri vestri posito scripto super altare, in quo contineantur, ista promittant. Decerni[mus ergo, ut](c) receptores vestrarum frater[nitatum](c) s[ive collectarum](c) salvo iure dominorum suorum in beati Petri et nostra protectione consistant et pace in terris, quibus fuerint, pociantur. Simuli quoque modo sancimus, ut hiis, qui fuerint in vestra fraterni[tate recepti, it]a quod ordini vestro ad h[uc manentes in](c) seculo [sint](c) oblati mutato habitu seculari vel vobis inter vivos dederint bona sua retento sibi, quamdiu in seculo vixerint, usufructu si forsan ecclesie, ad quas pertinent, a divino fuerint officio interdicte ipsosque mo[ri contigerit](c) sepultura eccles[tica non negetur apud vestras](c) vel aliorum non interdictas ecclesias, quibus elegerint sepeliri, nisi excommunicati vel nominatim fuerint interdicti. Tales quoque confratres, si eos ecclesiarum prelati non permiserint apud suas ecclesias sepeliri, [apud vestras de](c)ferre possitis ecc[lesias tum](c)ulandos. P[reterea](c) s[i qui](c) fratrum vestrorum ad recipiendas easdem fraternitates vel collectas a vobis missi fuerint in quamlibet civitatem, castrum vel villam in eadem civitate, castro vel villa una tantum ecclesia ipsius ordinis [fratribus in](c) eorum iocundo [adventu](c) semel [aperiatur in](c) anno, ut exclusis excommunicatis et nominatim interdictis, divina ibidem officia celebrentur. Statuimus etiam, ut nulli episcopo in ecclesiis vobis utroque iure subiectis interdicti vel excommunicationis sententiam liceat [promulgare. Verumtamen si generale inter](c)dict[u t](c)erre fuerit in locis illis prolatum exclusis excommunicatis et nominatim interdictis, clausis ianuis absque signorum pulsatione vobis officia celebretis. Decernimus insuper auctoritate apostolica, ut apud quemcumque locum vos [venire contigerit ab honesti](c)s atque catholicis sacerdotibus penitentiam, unctionem seu alia quelibet ecclesiastica sacramenta vobis suscipere liceat, ne forte ad perceptionem spiritualium bonorum aliquid vobis desit. Quia vero omnes unum sumus in Christo et non est personarum differentia apud d[eu](c)m tam remissio[nis peccat](c)orum qua[m](c) alterius beneficatione atque apostolice benedictionis, que vobis indulta est, tam familiam vestram quam vestros participes esse volumus servientes. Nulli ergo omnino hominum liceat predictum locum temere perturbare aut eius possessiones aufferre vel ablatas ret[inere](c) minuere seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur vestris atque aliorum dei fidelium usibus omnimodis profutura salva in omnibus apostolice sedis auctoritate. Si quis igitur huius nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire t[em](c)ptaverit, secundo terciove com[monit]us, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate rerumque se divino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore ac sanguine dei et domi[ini redemp](c)toris nostri Iehsu Christi alienus fiat atque in extremo examine destruct[e](c) subiaceat ultioni. Conservantes autem hec omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius benedictionem et gratiam consequantur amen, amen, amen.
Dat[u](c)m ap[u](c)d Urbemueterem per manum magistri Michaelis [de Tholo](c)sa(24) sancte Romane ecclesie vicecancellarii III kalendas februarii indictione VII incarnacionis dominice anno Mo CCo LXIII pontificatus vero domini (a)Urbani(a) pape IIII anno tercio.
Textkritische Anmerkungen
(a)-(a) In verlängerter Schrift.
(b)-(b) Von Hand des 16. (?) Jahrhunderts nachgezeichnet.
(c) Verderbt, mit Hilfe der beglaubigten Abschrift von 1438 Sept. 26 gelesen.
(d)-(d) Quibus quoque in der beglaubigten Abschrift von 1438 Sept. 26.
(e)-(e) Verderbt, Buchstabenbestand erschlossen.
Inhaltliche Anmerkungen
(1) Anno von Sangerhausen, Hochmeister (1256-1273).
(2) Honorius III., Papst (1216-1227).
(3) Gregor IX., Papst (1227-1241).
(4) Alexander IV., Papst (1254-1261).
(5) Simon Paltinarius de Monte Silice, Kardinalpriester der Titelkirche St. Martin (+ 1277).
(6) Ancherus Pantaleonis, Kardinalpriester der Titelkirche St. Praxedis (+ 1286).
(7) Guido, Zisterzienserabt und Kardinalpriester der Titelkirche St. Lorenz (+ 1272).
(8) Guilelmus von Braio, Kardinalpriester der Titelkirche St. Marcus (+ 1282).
(9) Simon Mompitius oder de Brion, Kardinalpriester der Titelkirche St. Cecilie (1263 - 1281?), später Papst Martin IV. (+ 1285).
(10) Annibaldus von Annibaldeschis oder von Molaria, Dominikaner und Kardinalpriester von 12 Aposteln (+ 1272).
(11) Odo von Castro Radulfi, Zisterzienser und Kardinalbischof von Tusculum (+ 1273).
(12) Stephanus von Vancsa, Kardinalbischof von Palestrina (+ 1270).
(13) Johannes von Toledo, Zisterzienser und Kardinalbischof von Porto-St. Rufina (+ 1275).
(14) Radulfus Grosparmi, Kardinalbischof von Albano (+ 1270).
(15) Henricus von Bartholomeis, Kardinalbischof von Ostia und Velletri (+ 1271).
(16) Guido Fucoldi, Kardinalbischof von Sabina (1263-1265), später Papst Clemens IV. (+ 1268).
(17) Richardus von Annibaldis, Kardinaldiakon von St. Angeli (+ 1276).
(18) Iohannes Caietanus Ursinus, Kardinaldiakon von St. Nicolaus ( seit 1244), später Papst Nikolaus III. (+ 1280).
(19) Ottobonus Fliscus, Kardinaldiakon von St. Adriani (seit 1252), später Papst Hadrian V. (+ 1276).
(20) Iacobus Sabellus, Kardinaldiakon von St. Maria in Cosmedin (sei 1262), später Papst Honorius IV. (+ 1287).
(21) Hubertus von Coconato, Kardinaldiakon von St. Eustachius (+ 1276).
(22) Iordanus Piruntus von Comitibus, Kardinaldiakon von St. Cosma und Damian (+ 1269).
(23) Matthaeus Rubeus Ursinus, Kardinaldiakon von St. Maria in Porticu (+ 1305).
(24) Michael von Toulouse, päpstlicher Vizekanzler (1264).
Zitieren dieser Edition: (1) virtuell: URL (http://www.spaetmittelalter.uni-hamburg.de/Urkundenbuch/pub/dh/dh383.htm) und Datum der Einsichtnahme; (2) im Druck: PrUB, DH 383 (1264 Januar 30. Orvieto.)
Bearbeitungsstand: Text eingegeben (D. Heckmann, 08.09.2009) Datum überprüft (D. Heckmann, 08.09.2009) Text mit PrUB oder sonst Druck kollationiert () ? Text mit Or. kollationiert () äußere Merkmale beschrieben (D. Heckmann, 19.08.2009)
Datum der Erstanlage: Dienstag, 8. September 2009 Letzte Änderung: 8. September 2009 von Dieter Heckmann
Zurück zur Hamburger Homepage / zurück zur Regestenliste für 1264.